Bedrijven met zware automatisering in de stal hebben te maken met specifieke risico’s op het gebied van continuïteit en veiligheid. Zekerheid over stroomlevering is belangrijk maar er zijn meer aspecten om rekening mee te houden.

‘Machines maken geen fouten’

Op het gebied van veiligheid kan het beeld van een zelfrijdende voerrobot wellicht een unheimisch gevoel oproepen, echt meer gevaar hoeft het niet op te leveren. Dat zegt John de Hoon, sectormanager veehouderij bij Interpolis. “In principe is een omgeving met apparaten veiliger dan een omgeving waar mensen werken. Het is handbediend versus computergestuurd. Mits goed aangelegd en ingesteld maken machines haast geen fouten zoals mensen doen.” Een belangrijk verschil is dat een automatisch proces voorspelbaar is. Ook hebben robots en installaties geen last van menselijke tekortkomingen zoals gebrek aan aandacht of een baaldag.

Vanzelfsprekend moeten melkveehouders bewust zijn van de risico’s van installaties, maar dat is niet anders dan bij voeren met een trekker. “Iedereen snapt dat je geen kleine kinderen in de stal moet laten spelen, zeker als ze niet bekend zijn met de omgeving.” Met basisveiligheidsmaatregelen en logisch verstand kunnen ondernemers veruit de meeste risico’s op ongelukken wegnemen. Een risico-inventarisatie is een belangrijk middel om risico’s te beperken en aan te tonen dat alles is gedaan om ongevallen te voorkomen.

Gevolgen stroomuitval

Meer techniek in de stal maakt de processen wel gevoeliger voor calamiteiten. Een belangrijke daarbij is stroomuitval. In de intensieve veehouderij is het gebruik van een noodstroomaggregaat redelijk standaard, zeker op grote bedrijven. De directe gevolgen van stroomuitval zijn in de melkveehouderij een stuk kleiner, dus een vaste installatie is niet direct nodig. De snelheid om in te moeten grijpen hangt af van de tijd die er is voordat problemen ontstaan. Voor processen die maar één keer per dag worden uitgevoerd is meer tijd dan voor machines die 24 uur per dag actief zijn of waar direct schade ontstaat. Ook is bepalend of het mogelijk is om handmatig in te grijpen. Voor automatisch voeren is dat geen probleem; automatisch melken wordt een stuk lastiger. De Hoon stelt dat op een melkveebedrijf een aggregaat binnen twee uur moet kunnen draaien. Sommige melkveehouders hebben een eigen mobiel aggregaat, anderen maken gezamenlijk afspraken of vertrouwen erop dat ze in geval van nood er eentje kunnen huren. De koppeling aan een aggregaat moet snel kunnen gebeuren. Een eigen aggregaat vraagt onderhoud en regelmatig proefdraaien (zie kader).

Elektriciteit in de stal geeft risico op kortsluiting en brand. Bij aanleg door erkende installateurs en gekeurde installaties is de kans daarop gering. Zeker in situaties van renovatie en uitbreiding blijft het een aandachtspunt.

Een ander gevaar binnen de categorie elektriciteit is overspanning/inductie. Dat is het fenomeen van schade aan elektronische apparatuur door inslag van een onweersbui. De kans op een voltreffer op het eigen bedrijf is klein, maar een inslag in de buurt kan al gevolgen hebben. Door veranderingen van het klimaat verwacht het KNMI dat het aantal heftige onweersbuien de komende jaren alleen maar toeneemt. In combinatie met een toenemende hoeveelheid fijne elektronica in de stal kunnen vaker problemen met inductie ontstaan. Een goede overspanningsbeveiliging, potentiaalvereffening en aarding zorgen dat apparatuur beter beschermd is.

Mobieltje is kwetsbaar

Als het mis gaat met een robot, moet de melkveehouder een alarm krijgen. Het uitbellen door de alarminstallatie is een zorgpunt ­omdat internet en een mobiele telefoonlijn niet volledig betrouwbaar zijn. In de varkens- en pluimveehouderij is daar veel aandacht voor. Er zijn bedrijven die oplossingen ­daarvoor bieden, onder andere met satel­lietverbinding en een meldcentrale.

Voor de melkveehouderij is dat niveau van zekerheid niet nodig. De melding in de mobiele telefoon is echter ook daar kwetsbaar, zodat het raadzaam is meerdere nummers te gebruiken waaronder ook vaste nummers, meerdere providers of een semafoon. Het is goed te beseffen dat als de stroom in een heel gebied uitvalt, er ook geen mobiel netwerk is. Ook zullen op dat moment meer melkveehouders in de regio gebruik willen maken van de mobiele aggregaten. Ook hier is de tijd die een ondernemer heeft voordat problemen ontstaan, bepalend voor de maatregelen die hij moet nemen.

Afhankelijkheid van data

Een andere categorie van risico’s bij automatisering is veiligheid van de data. In de stallen worden steeds meer sensoren gebruikt, zoals in de robots maar ook voor detectie van ziektes en tochtigheid. Daarnaast hebben melkveehouders hun eigen data voor het management. Voor het goed functioneren van processen en het nemen van de juiste managementbeslissingen moet de data beschikbaar en correct zijn. Kompagnie van Lely ziet een toenemend belang. “In de toekomst wordt koppelen van beschikbare data en de vertaling naar gerichte managementinformatie voor de ondernemer en zijn adviseur van steeds groter belang om de processen te optimaliseren.”

Er speelt ook nog een ander aspect, waarschuwt De Hoon van Interpolis. Door de afhankelijkheid van data is een bedrijf kwetsbaar voor de continuïteit. Het lijkt een ver-van-mijn-bedshow, maar hackers kunnen het voorzien op toegankelijkheid van deze data, en geld eisen aan ondernemers als ze er weer bij willen. “De kans is klein, maar het is wel belangrijk dat melkveehouders zich bewust zijn van de risico’s die steeds meer afhankelijkheid van data met zich meebrengt.”